ถึงก็ช่าง.... ไม่ถึงก็ช่าง

ช่วงเวลามีค่าของเด็กไปโรงเรียนช่างแตกต่างกับสมัยที่ดลและแดนทำบ้านเรียนเป็นอย่างมาก ปิดเทอมใหญ่จึงถือเป็นอีกช่วงเวลาที่สำคัญ ดลอยากกลับไปเยือนแหล่งธรรมชาติที่คุ้นเคยในหลายๆแห่ง แม้ว่าดลกับแดนและเพื่อนๆจะได้ไปเขาใหญ่กลับมาแล้วและอีกไม่นานก็จะถึงเวลาเปิดเทอม ดลอยากไปบ้านพี่ตู่ที่ อ.ไทรโยค จ.กาญจนบุรี อีกสักครั้ง จากฝั่งตรงกันข้ามของน้ำตก ที่ ต.วังกระแจะเห็นไร่มันติดชายเขาเก่าแก่ มีถ้ำผาธรรมชาติให้สำรวจ มีอ่างเก็บน้ำ และแม่น้ำแควน้อย เป็นพื้นที่ธรรมชาติกลางแจ้งที่คุ้นเคยของเด็กๆ   แต่สำหรับครั้งนี้ ดลกับผมเลือกเดินทางไปโดยทางรถไฟกันตามลำพัง

รถไฟฟรี สายธนบุรี-น้ำตก(ไทรโยคน้อย)

รถไฟฟรีมีมาตั้งแต่ปี ๕๑ เพื่อช่วยเหลือค่าครองชีพแก่ประชาชน โดยไม่จำกัดฐานะชนชั้น จนถึงปัจจุบันนโยบายนี้ได้รับการพิจารณาให้ได้รับขยายเวลาออกไปจนถึง ๓๑ ก.ค. ๕๘ นี้ ก่อนที่จะได้รับพิจารณาเห็นชอบหรือปรับปรุงอีกครั้ง  ถือเป็นโอกาสดีของผมและดลที่จะได้ลองนั่งรถไฟฟรีบริการสวัสดิการจากภาครัฐ ซึ่งถือว่าเป็นสิทธิภาพในการเดินทางตามอัตภาพที่ประชาชนคนไทยทุกคนสามารถทำได้ โดยการแสดงสิทธิด้วยบัตรประชาชน เพื่อรับตั๋วฟรีในการเดินทาง ขบวน 257 ออกจากสถานีธนบุรี เวลา 07.50 น.เราจะถึงสถานีน้ำตก ในเวลา 12.35 น.ตามตารางกำหนดเวลาเดินรถ 

ประสบการณ์ความเนิบช้า

จากสถานี(กรุงเทพฯ)ธนบุรี รถไฟจะต้องแวะจอดสถานีทั้งหมดถึง ๑๕ สถานี ผมและดลได้สัมผัสชีวิตที่ช้าลงจากรถไฟขบวนนี้ แบบที่ไม่ต้องแวะปั้มเข้าเซเว่นกันเลย ขนมจีบ ผัดไทย ไก่ย่างและข้าวผัดยันเฟร้นช์ฟรายฯลฯ ของกินพร้อมสรรพมีให้เลือกซื้อเป็นระยะ มีผู้คนเปลี่ยนผ่านบนเส้นทางเดียวกัน หากแต่ต่างกรรม ต่างวาระและจุดหมาย ชีวิตต่างดำเนินไปไม่เร่งรีบมีเรื่องราวที่ถูกเรียงลำดับให้เวลาลื่นไหลไปโดยไม่รู้สึกถึงความหน่วงเหนี่ยว เป็นความเนิบช้าที่ให้โอกาสเรา ได้เรียนรู้จากมิตรร่วมทางด้วยบทสนทนาสั้นๆแค่เพียงบางถ้อยคำก็ตาม

ลุงนัน เป็นคนแรกที่ทักทายเราในโบกี้รถไฟ ลุงนันรับจ้างทั่วไป ตั้งแต่แบกข้าวสาร ล้างรถ ไปจนถึงชงกาแฟ แต่วันนี้จะไปลงที่สถานี แควใหญ่ และจะปั่นจักรยานไปที่ สะพานจินดา ไปช่วยงานก่อสร้างต่อเติมรีสอร์ทแถวๆนั้น ลุงนันอุ้มกระเป๋าหนังคู่ใจเปิดให้ดูของสำคัญ ข้างในกระเป๋ามี พระเครื่อง ยานวด หนังสือพิมพ์ ใบปลิวใบ้หวยและเรียงเบอร์ ผมแปลกใจ...ลุงไม่มีเสื้อผ้าติดกระเป๋าเลยสักชุดเดียว ลุงนันบอกว่าของพวกนี้เพื่อนเค้าฝากซื้อ....

พี่เหน่งกับพี่เนย เราได้พบเจอพูดคุยกับหนุ่มสาวคู่นี้ ทั้งขาไปและขากลับขบวนเดียวกัน พี่เหน่งกับพี่เนยเลือกใช้เวลาบรรยากาศโรแมนติคธรรมชาติจากรถไฟขบวนนี้ พี่เหน่งทำอาชีพขับรถ ส่วนพี่เนยขายของ จัดเวลาให้กันในวันหยุดจะไปถึงสุดปลายทางที่สถานีน้ำตก แล้วค่อยไปเดินหารีสอร์ทราคาประหยัดพักผ่อนเล่นน้ำและกลับในวันรุ่งขึ้น

น้องปุ้ย นิสิตปีที่๑ คณะ วิศวกรรม ม.ศิลปากร สะพายกล้องมากับเพื่อนอีกสองคน น้องปุ้ยชอบถ่ายภาพ รอจังหวะบันทึก วิถีผู้คนบนรถไฟ เป็นครั้งแรกบนขบวนรถสายน้ำตก จะไปลงที่สถานีถ้ำกระแซ เพื่อถ่ายภาพ ทางรถไฟสายมรณะในมุมที่งดงามที่สุด

ลุงวัฒน์ เป็นคนที่นั่งหลับมาตั้งแต่สถานีต้นทาง มาได้คุยกันตอนที่แกตื่นจะลงที่สถานีท่าเรือน้อย เพื่อไปทำงานรับจ้างก่อสร้างที่อำเภอท่ามะกา

กลุ่มชมรมจักรยานพระราม๘ ลุงพรชัยข้าราชการเกษียณนายทหารอากาศเก่าชวนเพื่อนสมาชิก พร้อมจักรยานพับประจำตัวแบกขึ้นรถไฟในทริปพิเศษนี้ จะไปลงกันที่ สถานีแควใหญ่ และเริ่มปั่นกันไปถึงหนองบัวระยะทางสิบกว่ากิโล พักลงเล่นน้ำแล้วปั่นกลับมาให้ทันขึ้นรถในตอนเย็น

คุณยายสมรักษ์ กับหลานและพี่ขวัญ นั่งรถไฟมาลงที่สถานีกาญจนบุรี ใช้เส้นทางนี้ไปบ้านน้องสาวในเมืองกาญจนบุรีเป็นประจำเพราะทั้งประหยัดและสะดวกมากสำหรับหลานซนสองคน

น้าปีย์ ขึ้นรถที่สถานีนครปฐม พร้อมสัมภาระถุงปุ๋ยขาวสะอาดพับกอดติดตัว น้าปีย์เลือกนั่งพื้นอยู่มุมโบกี้ด้วยหน้าตายิ้มแย้มดูสงบเย็น คุยกันว่าจะลงที่สถานีท่าเรือน้อยเพื่อไปช่วยงานบุญที่วัดท่ามะกา ก่อนจะไปเยี่ยมลูกสาวและเดินสายเก็บของเก่ารีไซเคิลต่อ น้าปีย์ยึดอาชีพเก็บของเก่ามาสิบกว่าปีเพื่อส่งลูกสาวเรียนจนจบ ไม่มีบ้านและทรัพย์สมบัติ มีงานเก็บของเก่ากับงานบุญทุกๆวัดที่ไปช่วยอาศัยกินนอนเป็นหลัก มีสิ่งสำคัญพกติดตัวอยู่ในถุงปุ๋ยคือ มุ้ง เพื่อให้ได้พักนอนหลับและตื่นแข็งแรงในวันรุ่งขึ้น

 

พี่เก่ง สาวมาดมั่นขึ้นมานั่งรถไฟเที่ยวแบบนี้เป็นประจำในวันหยุดสุดสัปดาห์ อยากลงเดินเที่ยวที่สถานีไหนก็ลง วันนี้กะว่าจะลงที่สถานีนครปฐม ไปเดินเล่นไหว้พระและหาของอร่อยกิน

ด็อกเตอร์จิมและมิสลอรี่ เป็นชาวต่างชาติคู่เดียวบนตู้โดยสารที่ตีตั๋วโดยสารราคา100บาท ดร.จิมทำงานเกี่ยวกับองค์กรเครือข่ายการจัดการปรับสภาพทางสิ่งแวดล้อมจากผลกระทบวิกฤติโลกร้อนในกลุ่มประเทศอาเซียน(Asian Cities Climate Change Resilience Network) เลือกมาท่องเที่ยวเส้นทางรถไฟสายน้ำตกเพราะความเป็นเส้นทางสายประวัติศาสตร์และต้องการสัมผัสวิถีชีวิตของคนไทยจริงๆ ทั้งคู่จะไปลงที่สถานีน้ำตกและจะใช้เวลาพักผ่อนที่รีสอร์ตแห่งหนึ่งสักสองสามวัน

ในมุมมองของผม รถไฟฟรีชั้น ๓ ยังเป็นแค่โครงการทดลองช่วยเหลือในรูปแบบของการให้เปล่าแบบประชานิยมเอาหน้ารอดถึงจะเป็นมาตรการชั่วคราวแต่ก็มีการต่ออายุมาโดยตลอดจนถึงปัจจุบัน ๗ ปีเข้าไปแล้ว ไม่พบเห็นพัฒนาการความก้าวหน้าอย่างเป็นรูปธรรมให้จับต้องได้ ทั้งๆที่หลายๆฝ่ายมองเห็นศักยภาพของรถไฟ ที่สามารถพัฒนาบูรณาการไปสู่รัฐสวัสดิการในหลายมิติเช่น ขนส่งมวลชน สิ่งแวดล้อม เศรฐกิจและท่องเที่ยว จนถึงท้ายสุดทำให้ผมรับรู้ได้ว่า ความเนิบช้าต้องมิใช่ความล้าหลัง แต่เป็นการดำรงอยู่กับปัจจุบันอย่างสมดุลและยั่งยืนมากกว่านะ

ถึงเขาใหญ่ อีกครั้ง

      เขาใหญ่ เป็นชื่อที่คุ้นหูสำหรับเด็กๆชาวครอบครัวควบกล้ำฯ  เป็นเสมือนห้องปฏิบัติการ เรียนรู้ธรรมชาติสำหรับครอบครัวบ้านเรียน (การจัดการศึกษาโดยครอบครัว) ในสมัยนั้น ทุกๆ เรื่องราวในห้องเรียนธรรมชาติเป็นที่น่าสนใจสำหรับเด็กๆ ถูกจัดเรียงวาระตามโอกาศที่เอื้ออำนวยให้ พร้อมทั้งจัดหาผู้รู้ทางด้านต่างๆในสาขาธรรมชาติวิทยา นำพาความรู้มาให้สัมผัสร่วมกันทั้งพ่อแม่และเด็ก เป็นประสบการณ์สำคัญของช่วงหนึ่งในชีวิต

อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ เป็นพื้นที่ธรรมชาติที่มีความสมบูรณ์หลากหลายมากถึงขนาดที่ได้ขึ้นทะเบียนให้เป็นมรดกโลกทางธรรมชาติ รวมถึง อุทยานฯปางสีดา ทับลาน ตาพระยา และเขตรักษาพันธ์สัตว์ป่าดงใหญ่ ซึ่งรวมเรียกว่า "ผืนป่าดงพญาเย็น-เขาใหญ่" มีพื้นที่ส่วนใหญ่เป็นป่าดงดิบที่สมบูรณ์ซึ่งกว้างขวางถึง ๖,๑๕๕ ตารางกิโลเมตร ครอบคลุมไปถึง ๔ จังหวัด คือ นครราชสีมา ปราจีนบุรี นครนายก และสระบุรี   แต่พวกเราใช่จะมีโอกาศไปสำรวจมาทุกที่ แม้จะมีแนวเทือกเขาไม่สูงมากนักคือประมาณ ๑,๓๕๑ เมตร แต่เราก็ได้ขึ้นไปเพียงแค่ ๑,๐๐๐ เมตร ที่เขาใหญ่มีความหลากหลายลักษณะภูมิประเทศ ทั้งภูเขา ทุ่งหญ้า หน้าผา ลำน้ำและน้ำตก ทำให้สรรพชีวิตหลากหลายเช่นกัน เขาใหญ่เป็นห้องเรียนธรรมชาติที่สมบูรณ์ที่สุดแห่งหนึ่งของโลกและมีความน่าสนใจที่ซับซ้อนมากเกินพอ สำหรับช่วงเวลาเรียนรู้ในวัยเด็ก

 

แหล่งเรียนรู้ของโลก

          อาจฟังดูเป็นคำโต แต่เขาใหญ่มีพื้นที่ที่ทำโครงการวิจัยเกี่ยวกับ สัตว์ป่าและพันธ์พืชที่สำคัญอยู่หลายโครงการ อาทิเช่น นกเงือก ชะนี ทากและไลเคน เป็นต้น พวกเราก็ได้อานิสงค์จากผู้ใหญ่ใจดีเหล่านี้ เปิดโลกมหัศจรรย์ให้กับเด็กๆ โดยเฉพาะ ทีมวิจัยนกเงือก ที่ให้โอกาศ เวลา และประสบการณ์อันมีค่าแก่เด็กๆ บนเส้นทางศึกษาธรรมชาติบนเขาใหญ่ ที่ให้ประสบการณ์ซ้ำแล้วซ้ำเล่าไม่เคยซ้ำรอยเดิม บางจุดสำคัญฝังลึกลงไปมากกว่าใต้ภูเขาน้ำแข็งเสียอีก และแน่นอนอาจไม่ใช่เฉพาะข้อมูลสำคัญทางธรรมชาติวิทยาเสียด้วยซ้ำ

 

 จากเขาใหญ่ ถึงเขาใหญ่

          ตอนวัยเด็กเรามักชวนเพื่อนๆดลและแดน ขึ้นเขาใหญ่กันเป็นว่าเล่น แค่ออกเดินทางกันก็มีความสุขกันแล้ว ขับรถจิ้ปตะบึงไปถึงทางตรงลงเขายาวลึกสุดลูกหูลูกตา (จากด่านทางขึ้นปราจีนบุรี) เหมือนสไลเดอร์ในสวนสนุก เด็กสองคนจ้องมองไปที่หน้าปัดรถ ดูว่ารถไหลลงด้วยความเร็วได้มากเท่าไหร่ คือความตื่นเต้นเล็กๆทั้งไปและกลับ เราพักกันที่ลานกางเต้นท์ลำตะคองเป็นประจำ เลือกทำเลให้เหมาะจัดเก็บเครื่องครัวของกินให้มิดชิด มิฉะนั้นแล้วทั้งกวางและลิงจะมาช่วยกันจัดเต็มให้ ยามค่ำคืนเป็นที่รู้กันว่าเด็กๆจะออกไปตามหาเม่นที่มักออกมาทักทายกันบริเวณหลังห้องอาบน้ำรวม บนเขาใหญ่ฝนตกเป็นเรื่องปกติยกเว้นในหน้าหนาว เสื้อกันฝนและถุงกันทากจึงเป็นสิ่งพกพาปกติเช่นกัน 

       ถึงกระนั้นรอยเลือดพร้อมกับทากตัวอ้วนก็มักพบเห็นบนร่างกายทั้งเด็กและผู้ใหญ่หลังจากเดินเทรลศึกษาธรรมชาติเส้นสำคัญเช่น  กม.๓๓ไปออกหนองผักชี แค้มป์ผากล้วยไม้ไปออกน้ำตกเหวสุวัต และดงติ้วไปออกมอสิงโต ประสบการณ์ที่สะสมจากเทรลธรรมชาติเหล่านี้ พบเจอทั้ง นก หนอน แมลง มด ปลวก เห็ด พรรณพืชและต้นไม้ใหญ่ ในบทบาททั้งนักล่า ผู้ถูกล่าและกระบวนการย่อยสลาย ในแต่ละช่วงของการเรียนรู้ธรรมชาติ ประสบการณ์ที่เก็บเกี่ยวส่วนสำคัญฝังตัวกันที่นี่ เรามักใช้เวลากันจนถึงเย็นค่ำและจะตื่นเต้นกันอีกครั้งในตอนขากลับ เด็กๆลุ้นกันไประหว่างทาง หวังจะได้เจอช้างป่าฝูงใหญ่ หรืองูเหลือมขวางถนนแบบที่นึกว่าเป็นท่อนไม้ล้มแบบครั้งก่อน ลงเขาใหญ่ทีไรจึงฝากความคาดหวังไว้กับแสงไฟกับเงาตะคุ่ม นึกถึงกระทิง เนื้อสมัน ยันเสือโคร่งให้จินตนาการสุดโต่ง ตื่นเต้นกันทุกครั้ง

      ปิดเทอมใหญ่คราวนี้ ดลเอ่ยปากไว้ล่วงหน้าก่อนสอบเสร็จว่าต้องกลับไปเขาใหญ่อีกครั้ง ไม่ต้องสำรวจส่องสัตว์ เดินเล่นข้ามสะพานเชือกไปสนามกอล์ฟเก่าที่ลำตะคอง ขึ้นไปเขาเขียวและลงมาเดินเทรลกม.๓๓ (เสียดายที่เขาเขียวปิดปรับปรุงชั่วคราว) ดลอยากให้มีคนเยอะๆแบบตอนที่หนีน้ำท่วม หรือช่วงเทศกาลปีใหม่ จะได้พบเห็นผู้คนหลากหลายมากินอยู่รวมกัน นี่คงมิใช่อาการกรีนสำนึกสิ่งแวดล้อม 

หากเป็นการรื้อฟื้นความทรงจำที่สะท้อนเจตจำนงในบางสิ่งบางอย่างตามธรรมชาติเช่นนั้นหรือ