บ้านนกหรือรังนก ?

ร่องรอย เรียนรู้จากภาพถ่ายและบันทึกของดล เมื่อประมาณ๕ปีที่แล้ว ทำให้ผมมองเห็นถึงจินตนาการของเด็กๆ ที่มีต่อโลกธรรมชาติที่ดำเนินไป และเมื่อใดที่การสำรวจเรียนรู้ธรรมชาติด้วยตัวเองได้เริ่มขึ้น การสืบค้นก็จะเดินหน้าและค้นหาคำตอบจากความสงสัย ใคร่รู้ ไขความเข้าใจที่มีต่อโลกธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมรอบตัว อย่างเป็นจริงเป็นจังโดยเฉพาะเรื่องราวของนก เด็กๆ มักจะคอยสำรวจสอดส่องมองหาไปทุกซอกมุมของทุกพื้นที่ ซึ่งเป็นเรื่องปกติธรรมดาในช่วงวัยอยากละเล่นการสำรวจ

                ผู้คนอาจทึกทักและเข้าใจเปรียบเปรยเอาว่ารังนกคือบ้านของนก  เมื่อรังนกเป็นสิ่งที่พบเห็นได้ตามพื้นที่ต่างๆ  ทั้งง่ายดายและยากเย็น บางครั้งจึงถูกรบกวนอย่างจงใจและไม่จงใจคงเพราะเข้าใจว่าเป็นแค่บ้านแหล่งอาศัยของนก  น้าเกรียงและพ่อแม่กลุ่มครอบครัวควบกล้ำฯ จึงวางแผนกิจกรรมเรียนรู้ในห้องเรียนธรรมชาติด้วยการลงพื้นที่สำรวจศึกษารังนกตั้งแต่รอบๆบ้าน ในเมือง ตามท้องทุ่ง จนถึงในป่าธรรมชาติ เพื่อซึมซับประสบการณ์ทั้งการดูนก วงจรชีวิตและพฤติกรรมของนกแต่ละชนิดอย่างประณีต และถูกวิธี โดยเฉพาะการระมัดระวังมิให้เกิดปรากฏการณ์"นกทิ้งรัง" ทั้งยังช่วยกันถ่ายทำสารคดีให้เป็นเรื่องราวตอน"รังนกใช่บ้านนกจริงหรือ?"พร้อมกันไปด้วย

บันทึกจากแม่ของซี

น้าเกรียง คุณครูห้องเรียนธรรมชาติพาเด็กๆและพ่อแม่ไปสำรวจรังนกชนิดต่างๆ ในหลายพื้นที่ ตั้งแต่รังนกกระจาบธรรมดา ที่เพชรบุรี นกพญาปากกว้าง ที่แก่งกระจานและที่เขาใหญ่ นกขุนแผน นกจาบคาหัวสีส้ม ที่เขาใหญ่  รังนกกินปลีที่ราชบุรี ทำให้ซีและแม่กั้งได้เรียนรู้ว่ารังนกแท้จริงแล้วมีหลายชนิด หลากหลายรูปแบบ ทั้งบนต้นไม้ ในโพรงไม้ บนดิน และ  แม้กระทั่งในน้ำ ซีเกิดความสนใจเรื่องรังนกมากขึ้น หลังจากได้สำรวจรังนกและพฤติกรรมของนกมาหลายชนิด รังนกที่แม่กั้งและซีประทับใจมากที่สุดก็คือรังนกกระจาบธรรมดา ที่อยู่บนต้นไม้สูง เป็นงานศิลปะที่งดงาม น่าอัศจรรย์ มีความละเอียดประณีต พิถีพิถัน การบรรจงถักทอรังของนกกระจาบตัวผู้ เพื่อดึงดูดตัวเมียให้มาจับคู่กัน นกกระจาบจัดว่าเป็นนกที่มีความเพียรพยายามมาก โดยจะใช้จะงอยปากคาบเส้นหญ้ามาสร้าง สานรัง จนได้ฉายาว่า สถาปนิกนักสร้างรัง

นกนักถักสานทอรัง

รังนกทีถูกถักทอได้อย่างประณีตมหัศจรรย์มากที่สุดในบรรดานกทำรัง  จากการใช้ปากสอดเส้นหญ้าสานไปสานมาอย่างละเอียด ทีละเส้นจนได้ชื่อว่า เป็นนกนักถักสานทอรัง Baya Weaver เป็นชื่อสามัญของนกกระจาบทองธรรมดา แตกต่างกับรังนกกระจาบทอง  Golden weaver ซึ่งเป็นนกนักถักทออีกชนิดนึง ชอบทำรังตามดงหญ้าต้นธูปฤาษี ซึ่งจะสานรังเป็นรูปทรงกลมอย่างหยาบๆ  แตกต่างจากรังนกกระจาบธรรมดาอย่างเห็นได้ชัด           

                นกกระจาบธรรมดาเป็นนกที่อยู่อาศัยรวมกัน ตามท้องทุ่งโล่งและอยู่รวมกันเป็นฝูง เมื่อถึงฤดูทำรังก็จะทำรังใกล้ๆ กัน 

การอยู่รวมกันก็จะช่วยกันป้องกันภัยอันตรายจากสัตว์ผู้ล่าได้เป็นอย่างดี  รังส่วนมากจะแขวนจากปลายยอดไม้ และมีทางเข้าทางด้านล่าง จะทำให้สัตว์ผู้ล่าไม่สามารถเข้าไปในรังได้ นกกระจาบตัวผู้ จะเริ่มสร้างรัง โดยการจิกฉีกใบต้นหญ้าธูปฤาษี  คาบออกมาเป็นเส้นนำมาพันปลายยอดอ่อนของต้นทำรัง  โน้มปลายยอดเข้าหากิ่ง  และพันสานกัน ให้เป็นวงกลมเล็กๆ และจะค่อยๆ สานถักทออย่างละเอียดจนเป็นรูปโดมที่ใหญ่ขึ้นห้อยจากปลายกิ่งลงมา โดยมีที่เกาะอยู่ด้านล่าง จากนั้นก็จะรอให้ตัวเมียเข้ามาเลือกเกาะ  ถ้านกตัวเมียตกลงเลือกรัง นกตัวผู้ก็จะสานต่อส่วนปลายปล่อง เป็นทางเข้ารังด้านล่างของโดมถือเป็นรังนกกระจาบที่เสร็จสมบูรณ์สำหรับให้ตัวเมียวางไข่ได้

ประสบการณ์ของดล

ตอนที่ผมยังเด็ก เริ่มสนใจดูนกโดยเฉพาะการถ่ายบันทึกภาพนกชนิดต่างๆ ซึ่งตอนนั้นทุกๆสิ่งรอบๆตัวผมดูน่าสนใจไปหมด แม้แต่การเฝ้าดูฝูงนกกระจอกที่บินมาหน้าบ้านหรือนกเขาบนเสาทีวี ล้วนแต่เป็นสิ่งที่น่าสนใจทั้งนั้นสำหรับผม ผมมีความตื่นเต้นและประทับใจมากที่สุดในตอนนั้น คือ เมื่อผมได้เจอ “รังนก” ไม่ว่ามันจะอยู่ที่ไหนผมมักจะใช้เวลากับเฝ้าดูมันเป็นอาทิตย์ โดยตื่นแต่เช้ามาเฝ้าและบันทึกภาพเก็บใว้อย่างตื่นตาตื่นใจ ซึ่งการได้เฝ้าดูรังนกของผมนั้นมีสิ่งสำคัญที่ทำให้ผมประทับใจ เพราะว่ามันเป็นช่วงเวลาที่สำคัญของชีวิตเล็กๆที่ได้เกิดมา พร้อมกับได้เห็นแม่นกดูแลเอาใจใส่ลูกนกอย่างถะนุถนอม  จนบางทีทำให้ผมรู้สึกอยากเป็นส่วนหนึ่งในนั้น แต่ ณ เวลานั้นผมคงทำให้ดีที่สุดโดยการเฝ้าดูอยู่ห่างๆ และปล่อยให้นกได้ใช้เวลาเลี้ยงดูลูกของพวกมันต่อไปให้ดีที่สุด...     

แม่หน่อยวาดบันทึก

วันนี้มานั่งปูเสื่ออยู่ข้างปั้มน้ำมันแถวท่ายาง จังหวัดเพชรบุรี อยู่ครึ่งค่อนวัน เพราะมีโอกาสได้ตามเด็กๆ มาเฝ้านกกระจาบทำรัง..นี่ก็เป็นประสบการณ์ใหม่ของเราที่เกิดขึ้นได้บ่อยๆ ถึงจะเป็นแม่เกิดก่อนลูก ก็ใช่ว่าจะต้องรู้มากกว่าเด็กๆไปทุกเรื่อง บอกตัวเองเลยว่า โชคดีที่เราได้เรียนรู้ไปพร้อมๆกับลูก ได้กลับไปเป็นเด็กอีกครั้ง ได้ใช้ความอยากรู้อยากเห็น ให้กลายเป็นแรงบันดาลใจ ลงมือทำหลายสิ่งหลายอย่าง ไม่ต้องผลัดไปเหมือนแต่ก่อน ทั้งที่ธรรมชาติรอบตัวเรามีแต่เรื่องมหัศจรรย์รอให้เราตื่นตาตื่นใจเสมอ การได้นั่งวาดรูปวันนี้ก็เช่นกัน...กิ่งต้นสะแกหนึ่งกิ่งใหญ่นี้มีความหมายกับชีวิตของนกกระจาบฝูงนี้มาก...ทึ่งกับภาพตรงหน้าเหล่านกสถาปนิก  กำลังพากเพียรถักทอรัง เรากำลังนิ่งอยู่กับการเก็บรายละเอียดของรังแต่ละรัง ถ่ายทอดลงในสมุดบันทึกที่พกติดตัวมา การได้ใช้เวลาดีๆไม่ต้องจบลงด้วยงานที่เสร็จสมบูรณ์ก็ได้ แต่เมื่อเวลาผ่านไป ภาพเหล่านี้มันเตือนให้เราได้เห็นว่า ความสุขระหว่างทางเกิดขึ้นได้เรื่อยๆ...ไม่รู้จบเพราะเราต่างก็ต้องเดินทางกันต่อ..ไป

สำคัญที่รังนก

แม้รังนกเป็นอีกหนึ่งสำคัญของนักดูนก...ที่ต้องระมัดระวังเป็นพิเศษ เพราะรังนกเปรียบเสมือน วิหารที่ปกป้องการตั้งต้นชีวิต จากไข่สู่ตัวอ่อน โดยมีแม่นกคอยอนุบาลให้แข็งแรงพร้อมพอที่จะโบยบิน แต่ก็เป็นที่หมายปองของสัตว์อื่นๆ หรือแม้กระทั่งมนุษย์เรานี่เอง จะเพื่อความอยู่รอดหรืิอจะด้วยเหตุผลใดๆก็ตาม ณ.เวลาปัจจุบัน สถานการณ์สิ่งแวดล้อมที่กำลังเปลี่ยนแปลง นกก็ยังทำหน้าที่ในระบบนิเวศน์อยู่เหมือนเดิม ขณะที่จำนวนชนิดการสูญพันธุ์ยังมีมากขึ้น และพื้นที่สีเขียวกำลังร่อยหรอลงทุกที การเรียนรู้เพื่อเข้าใจวงจรชีวิตที่ละเอียดอ่อนของนก ยิ่งมีความจำเป็นอย่างยิ่งต่อการมีสำนึกปกป้อง ดูแลธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมร่วมกันอย่างจริงจัง