กับดักแสงไฟ

กิจกรรมสำคัญที่เด็กๆในกลุ่มครอบครัวควบกล้ำฯ มักจะไม่พลาดหากได้โอกาศออกสำรวจธรรมชาติแบบค้างคืนแล้วด้วย ไลท์ แทร็ป (Light Trap) จะเป็นกิจกรรมสำรวจแมลงที่เด็กตระเตรียมกันเองในตอนกลางคืน โดยใช้แสงไฟจากหลอดไฟแบล็คไลต์ที่ให้แสงสว่างในช่วงคลื่นความถี่ตั้งแต่ 315-400 นาโนเมตร(ช่วงคลื่น UVA) ซึ่งจะดึงดูดแมลงให้มาตอมไฟกในยามค่ำคืน โดยเฉพาะแมลงที่ออกหากินตอนกลางคืนนั้นมักมีรูปร่างหน้าตาพิลึกกึกกือมากกว่าแมลงหากินกลางวันเสียอีก เช่น ผีเสื้อกลางคืน Moth มีสีสันพรางตัวและรูปทรงประหลาดด้วยขนปุกปุยแตกต่างจาก Butterfly ผีเสื้อกลางวันที่มีสีสันสดใส เด็กๆจึงมีกิจกรรมสำรวจด้วยการเฝ้ารอคอยที่ท้าทายอีกรูปแบบหนึ่ง เผื่อว่าจะได้พบเจอแมลงตัวเด็ดๆ ในยามค่ำคืนซึ่งเป็นโอกาศที่ไม่ง่ายนัก หากแต่จะต้องมีเท็คนิคพิเศษอีกนิดหน่อยเท่านั้น

แมลงกลางคืน

จากคำบอกเล่าของดล ผู้ชื่นชอบการทำไลท์แทร็ป การล่อแมลงด้วยแสงไฟ ด้วยประสบการณ์มาแล้วหลายๆแห่ง "ผมเคยไปทำกันในพื้นที่ต่างๆ เช่นที่ กาญจนบุรี ปากช่อง เขาใหญ่ ปางสีดา แก่งกระจาน และเกาะช้าง เราใช้อุปกรณ์หลอดไฟสองชนิด คือ หลอดแบล็คไลท์ที่ให้แสงสีม่วงที่ไม่สว่างมากนัก จะปล่อยคลื่นความถี่ในช่วงคลื่น UVA โดยจะตั้งเสาให้ได้ระดับสูง เหมือนเสาส่งคลื่นวิทยุ เพื่อกระจายคลื่นแสงได้ในระยะใกล ช่วยดึงดูดแมลงในพื้นที่กว้างและใช้หลอดแสงจันทร์ให้ความสว่างมากอยู่ด้านล่าง เพื่อให้แมลงบินลงตอมเกาะผ้าขาวที่ขึงไว้เป็นฉากหลัง ในการทำไลท์แทรปแต่ละครั้ง ถ้าเรารู้ว่าแมลงชนิดใดออกมาหากินในช่วงเวลาไหน เช่นตอนปลายหน้าฝนเราจะพบเห็นพวกด้วงหรือถ้าจะอยากดูความหลากหลายของแมลงหลายชนิดจะต้องมีหน้าฝนและเป็นพื้นที่ธรรมชาติที่สมบูรณ์ อย่างเช่นที่เคยไปทำที่ตำบลห้วยมาลัย อ.สังขละ จ.กาญจนบุรี ที่นั่นอยู่ลึกเข้าไปจากตัวเมืองเป็นหมู่บ้านชุมชนเล็กๆ ทำให้พบแมลงหลายชนิด ตั้งแต่ด้วงกว่างสามเขาตัวโต แมลงหายากหลายชนิด ไปจนถึงแมลงหวี่ ริ้น ไร แมลงตัวเล็กๆขนาดที่มองด้วยตาเปล่าแทบจะไม่เห็น"

ค่ำคืนเดือนมืด

การทำ ไลท์แทรป อาจต้องอาศัยปัจจัยที่เอื้ออำนวยให้การดึงดูดแมลงด้วยแสงไฟได้ทำงานเต็มที่ เช่นเวลาหลังสามทุ่มขึ้นไป แมลงกลางคืนจะเริ่มออกมากันตอนดึกๆ มิฉะนั้นแล้วเราจะพบเห็นแค่แมลงตอมไฟไม่กี่ชนิด ส่วนช่วงเดือนนั้นก็สำคัญสำหรับแมลงที่มีวงจรชีวิตที่ยาวนาน เราจะพบด้วงกว่างได้น้อยมากถ้าไม่ใช้ฤดูฝนเพราะ แมลงจำพวกนี้จะมีวงจรชีวิตที่เป็นหนอนและดักแด้ในเวลาที่เหลือ หรือในกรณีที่เป็นค่ำคืนเดือนหงายก็จะมีแมลงออกมาน้อยกว่าในค่ำคืนเดือนมืดซึ่งจะทำให้กับดักแสงไฟมีประสิทธิภาพมากกว่า เด็กๆจะเห็นภาพรวมความหลากหลายทางชีวภาพในแต่ละพื้นที่ได้ชัดเจนขึ้น ด้วยประสบการณ์ชั่วโมงบินและความท้าทายที่รอคอยแมลงแปลกๆที่อยากเห็นเป็นแรงบันดาลใจ แม้ค่ำคืนถึงดึกดื่นพวกเขาก็จะถ่างตารอคอยจนหลับไปด้วยกิจกรรมล่อแมลงด้วยแสงไฟ

แมลงทุกหนแห่ง

นับแต่วัยเด็กเล็กของดลและแดน ทุกๆ ครั้งที่เราได้ไปกางเต้นท์ค้างคืนตามอุทยานแห่งชาติในหลายๆแห่ง การเข้าห้องน้ำทำกิจธุระยามเช้าจะกลับกลายเป็นกิจกรรมที่น่าตื่นเต้นอีกอยางหนึ่งของเด็กๆ เพราะอาจจะได้เจอแมลงตัวสำคัญเกาะอยู่ตามผนังและเพดานห้องน้ำ เช่นผีเสื้อกลางคืนชนิดที่ตัวโตที่สุดเช่นผีเสื้อแอตลาสที่เด็กๆมักจะรู้จักจากหนังสือภาพ ซึ่งอาจจะเป็นสัญชาติญาณของแมลงและความคุ้นชินกับแสงไฟยามค่ำคืนจากห้องน้ำที่ส่องสว่างอยู่กลางป่าเป็นประจำทุกค่ำคืน ในยามเช้าจึงหลงเหลือแมลงที่หลงไหลแสงไฟจนไม่ยอมกลับบ้านให้เราได้พบเห็นได้เกือบทุกหนแห่ง ถ้าเด็กๆรู้จักสังเกตุ

          การทำไลท์แทร็ปแต่ละครั้งจึงมีทั้งความตื่นเต้น ในท่ามกลางค่ำคืนที่เงียบสงัด บางครั้งมีเสียงประหลาดคล้ายยานบิน เวียนวนอยู่บนเสาแสงไฟด้านบนก่อนจะหล่นตุ๊บลงมาพร้อมกับเสียงกระพือปีกอันดังของด้วงกว่างสามเขาตัวโต หรือบางครั้งก็เป็นการรอคอยที่ยาวนานด้วยฉากผ้าขาวที่ว่างเปล่า จนกระทั่งได้พบเจอแต่แมลงกลุ่มมวนแดงฝ้ายเกาะตอมไฟเต็มไปหมดในพื้นที่กลางไร่มัน ในการทำไลท์แทร็ปแต่ละครั้งจึงมีความท้าทายอยู่บนความไม่แน่นอนของระบบธรรมชาติเสมอ



          สำคัญที่แมลงมิได้เพียงออกมาท้าทายความตื่นเต้นของเด็กๆ แต่เป็นการทำความรู้จักโลกธรรมชาติด้วยกิจกรรมการสำรวจในรูปแบบนี้ ช่วยให้เรารับรู้ถึงความหลากหลายและจำนวนปริมาณของแมลงแต่ละชนิดในแต่ละพื้นที่ ซึ่งมีความหมายต่อคุณภาพของระบบนิเวศน์ในธรรมชาติ โดยเฉพาะสังคมพรรณพืช นก และสัตว์อื่นๆ ที่เราต้องอาศัยอยู่ร่วมกัน